Jak rozmawiać z dziećmi o śmierci? 10 praktycznych wskazówek

Dla dzieci, które są naturalnie ciekawe świata i zadają mnóstwo pytań, nie ma tematów tabu. Wcześniej czy później każde dziecko zaczyna interesować się tematem przemijania. To moment trudny nie tylko dla dziecka, ale i dla jego rodziców czy opiekunów. Zatem jak rozmawiać z dziećmi o śmierci? Sprawdź, na co zwrócić uwagę, poruszając w rozmowach z dzieckiem to trudne zagadnienie.

Jak poinformować dziecko o śmierci?

Reakcje dzieci na informację o śmierci bliskiej osoby mogą być różne i zależą od wielu czynników, takich jak: wiek, to, jak silna była ich więź ze zmarłą osobą, a także kultura i religia, w której są wychowywane.

Przekazując informację o śmierci bliskiej osoby, weź pod uwagę, że:

• Dzieci poniżej 5. roku życia nie rozumieją, że śmierć jest procesem nieodwracalnym. To dla nich coś abstrakcyjnego. Stąd myśli o tym, że zmarły dziadek lub babcia mogą wrócić.
• Pięcio- i sześciolatki mogą traktować śmierć jako kolejną fazę życia i zastanawiać się nad praktycznym jej wymiarem: gdzie jest dziadek po śmierci, co je i pije?
• Siedmiolatek kojarzy śmierć z czymś strasznym ze względu na tematy, które często fascynują go na tym etapie życia, np. duchy, szkielety, czaszki.
• Starsze dzieci rozumieją zjawisko śmierci, mogą odczuwać smutek, żal czy tęsknotę, ale przy tym mają problem z okazywaniem całego wachlarzu trudnych do wyrażania emocji.

Przeczytaj również: Jak nauczyć dziecko odróżniania faktów od fikcji?

Jak rozmawiać z dziećmi o śmierci? 10 wskazówek

Sformułowaliśmy 10 uniwersalnych wskazówek dotyczących tego, jak rozmawiać z dziećmi o śmierci bliskiej osoby, które pomogą Ci niezależnie od tego, w jakiej kulturze i religii wychowujesz dziecko i w jakim jest ono wieku. To drogowskazy przygotowane na bazie porad ekspertów z UNICEF, które krok po kroku przeprowadzą Cię przez ten trudny proces.

1. Bądź szczery i bez wyraźnego powodu nie ukrywaj przed dzieckiem informacji o śmierci bliskiej osoby.
2. Przekaż wiadomość o śmierci w bezpiecznym i cichym miejscu. Niech nie będzie tam rozpraszaczy w postaci telewizji, radia czy gwaru rozmów.
3. Mów łagodnie, ale precyzyjnie i konkretnie. Zamiast: „Mam dla Ciebie smutną wiadomość. Twój dziadek odszedł”, powiedz wprost: „Mam dla Ciebie smutną wiadomość. Twój dziadek umarł”. Metafory związane ze śmiercią (odchodzić, przemijać) mogą być niezrozumiałe i sugerować, że zmarły wróci.
4. Daj dziecku czas na to, by oswoiło się z informacją. Pozwól mu na dowolną reakcję, okaż wsparcie oraz zachęć do otwartego wyrażania uczuć.
5. Sprawdź, czy dziecko nie czuje się odpowiedzialne za daną śmierć. Odsuń te obawy, mówiąc, że nie mamy wpływu na śmierć i żadne zachowania – dorosłych czy dzieci – nie mają związku ze śmiercią bliskiej osoby.
6. Okazuj swój smutek – to pokaże dziecku, że wyrażanie trudnych uczuć, takich jak rozpacz czy bezradność jest ważne i potrzebne.
7. Pozwól sobie i dziecku na smutek. Powiedz, że w tym przypadku to coś naturalnego. Pamiętaj, że żałoba to najlepszy sposób na przepracowanie trudnych emocji i w konsekwencji na pogodzenie się ze stratą.
8. Poproś o wsparcie osób z otoczenia. Dla osób wierzących, pomocna może okazać się rodzinna rozmowa z osobą duchowną, w której również dziecko weźmie udział.
9. Bądź otwarty na trudne tematy związane ze śmiercią. Poruszaj je regularnie w rozmowach z dzieckiem, mów wielokrotnie o śmierci, aby nie był to temat tabu. Pretekstem do takich rozmów mogą być mądre książki o śmierci dla dzieci.
10. Zadbaj o zdrowie psychiczne dziecka. Jeśli zauważysz, że nie radzi sobie ze stratą, skorzystaj z pomocy psychologa dziecięcego.

To też Cię zainteresuje: Zaginięcia – jak rozmawiać z dziećmi o zagrożeniach i trudnych sytuacjach?

Sięgnij po książki o przemijaniu

W inicjowaniu rozmów na tematy związane z przemijaniem mogą pomóc książki. Temat śmierci czy tęsknoty za kimś nieobecnym poruszaj w codziennych rozmowach, nie tylko wówczas, gdy odejdzie ktoś bliski z rodziny. W oswajaniu mogą pomóc Ci książki o przemijaniu dopasowane do wieku dziecka.

Siedmiolatkom, które zaczynają swoją przygodę z czytaniem, zaproponuj książkę „Sekret ponurego zamku” napisaną krótkimi zdaniami, z zastosowaniem dużej czcionki oraz zawierającą dodatkowe ćwiczenia z głoskowania. Także tematyka przypadnie do gustu pierwszoklasistom. Lokatorem tytułowego zamku jest Ponura Dama, która wyje całymi nocami i odstrasza turystów. Problem postanawia rozwiązać rezolutny Kuba, który wymyślił sposób na jej rozweselenie. W trakcie lektury okazuje się, że duchów wcale nie trzeba się bać.

Nieco starszym czytelnikom podsuń lekturę „Kto uratował jedno życie… Historia Ireny Sendlerowej”. To książka, z której dzieci dowiedzą się, że w czasie II wojny światowej osoby, takie, jak jej główna bohaterka, narażając swoje życie, ratowały innych.

Dzieciom w wieku powyżej 6 lat, które nieustannie zadają pytania, również te związane ze śmiercią, zaproponuj książkę „Sekrety zmarłych” z cyklu publikacji edukacyjnych dla dzieci „Akademia Mądrego Dziecka. Chcę wiedzieć więcej!”. Dowiedzą się z niej m.in. o tym, jakie wyobrażenie o śmierci mieli ludzie wiele lat temu, co znaleziono w grobowcu faraona Tutanchamona i jak wyglądają badania na mumii. To przykład książki o śmierci dla dzieci, która odpowie na wiele nurtujących pytań pojawiających się w głowach małych myślicieli.

Jak wspierać dziecko po śmierci bliskiej osoby?

UNICEF podkreśla, że bardzo ważne jest dbanie o zdrowie psychiczne dziecka, które utraciło bliską osobą. Należy zapewnić mu stałą opiekę wspierającego dorosłego, w miarę możliwości utrzymać rutynę dnia oraz poinformować otoczenie o zaistniałej sytuacji.

Kolegom dziecka można podsunąć książkę, która pomoże zrozumieć, co aktualnie przeżywa ich przyjaciel. W tym przypadku sprawdzi się pozycja w serii „Czytam sobie” pt. „Tajemnica zielonej butelki”, czyli wzruszająca lektura o stracie i empatii.

Choć śmierć to trudny temat, poruszaj go z dzieckiem od najmłodszych lat. Niech będzie oswojone z tym niełatwym do zrozumienia i bardzo trudnym do zaakceptowania faktem.