Dla dzieci, które są naturalnie ciekawe świata i zadają mnóstwo pytań, nie ma tematów tabu. Wcześniej czy później każde dziecko zaczyna interesować się tematem przemijania. To moment trudny nie tylko dla dziecka, ale i dla jego rodziców czy opiekunów. Zatem jak rozmawiać z dziećmi o śmierci? Sprawdź, na co zwrócić uwagę, poruszając w rozmowach z dzieckiem to trudne zagadnienie.
Jak poinformować dziecko o śmierci?
Reakcje dzieci na informację o śmierci bliskiej osoby mogą być różne i zależą od wielu czynników, takich jak: wiek, to, jak silna była ich więź ze zmarłą osobą, a także kultura i religia, w której są wychowywane.
Przekazując informację o śmierci bliskiej osoby, weź pod uwagę, że:
- Dzieci poniżej 5. roku życia nie rozumieją, że śmierć jest procesem nieodwracalnym. To dla nich coś abstrakcyjnego. Stąd myśli o tym, że zmarły dziadek lub babcia mogą wrócić.
- Pięcio- i sześciolatki mogą traktować śmierć jako kolejną fazę życia i zastanawiać się nad praktycznym jej wymiarem: gdzie jest dziadek po śmierci, co je i pije?
- Siedmiolatek kojarzy śmierć z czymś strasznym ze względu na tematy, które często fascynują go na tym etapie życia, np. duchy, szkielety, czaszki.
- Starsze dzieci rozumieją zjawisko śmierci, mogą odczuwać smutek, żal czy tęsknotę, ale przy tym mają problem z okazywaniem całego wachlarzu trudnych do wyrażania emocji.
Przeczytaj również: Jak nauczyć dziecko odróżniania faktów od fikcji?
Jak rozmawiać z dziećmi o śmierci? 10 wskazówek
Sformułowaliśmy 10 uniwersalnych wskazówek dotyczących tego, jak rozmawiać z dziećmi o śmierci bliskiej osoby, które pomogą Ci niezależnie od tego, w jakiej kulturze i religii wychowujesz dziecko i w jakim jest ono wieku. To drogowskazy przygotowane na bazie porad ekspertów z UNICEF, które krok po kroku przeprowadzą Cię przez ten trudny proces.
- Bądź szczery i bez wyraźnego powodu nie ukrywaj przed dzieckiem informacji o śmierci bliskiej osoby.
- Przekaż wiadomość o śmierci w bezpiecznym i cichym miejscu. Niech nie będzie tam rozpraszaczy w postaci telewizji, radia czy gwaru rozmów.
- Mów łagodnie, ale precyzyjnie i konkretnie. Zamiast: „Mam dla Ciebie smutną wiadomość. Twój dziadek odszedł”, powiedz wprost: „Mam dla Ciebie smutną wiadomość. Twój dziadek umarł”. Metafory związane ze śmiercią (odchodzić, przemijać) mogą być niezrozumiałe i sugerować, że zmarły wróci.
- Daj dziecku czas na to, by oswoiło się z informacją. Pozwól mu na dowolną reakcję, okaż wsparcie oraz zachęć do otwartego wyrażania uczuć.
- Sprawdź, czy dziecko nie czuje się odpowiedzialne za daną śmierć. Odsuń te obawy, mówiąc, że nie mamy wpływu na śmierć i żadne zachowania – dorosłych czy dzieci – nie mają związku ze śmiercią bliskiej osoby.
- Okazuj swój smutek – to pokaże dziecku, że wyrażanie trudnych uczuć, takich jak rozpacz czy bezradność jest ważne i potrzebne.
- Pozwól sobie i dziecku na smutek. Powiedz, że w tym przypadku to coś naturalnego. Pamiętaj, że żałoba to najlepszy sposób na przepracowanie trudnych emocji i w konsekwencji na pogodzenie się ze stratą.
- Poproś o wsparcie osób z otoczenia. Dla osób wierzących, pomocna może okazać się rodzinna rozmowa z osobą duchowną, w której również dziecko weźmie udział.
- Bądź otwarty na trudne tematy związane ze śmiercią. Poruszaj je regularnie w rozmowach z dzieckiem, mów wielokrotnie o śmierci, aby nie był to temat tabu. Pretekstem do takich rozmów mogą być mądre książki o śmierci dla dzieci.
- Zadbaj o zdrowie psychiczne dziecka. Jeśli zauważysz, że nie radzi sobie ze stratą, skorzystaj z pomocy psychologa dziecięcego.
To też Cię zainteresuje: Zaginięcia – jak rozmawiać z dziećmi o zagrożeniach i trudnych sytuacjach?
Sięgnij po książki o przemijaniu
W inicjowaniu rozmów na tematy związane z przemijaniem mogą pomóc książki. Temat śmierci czy tęsknoty za kimś nieobecnym poruszaj w codziennych rozmowach, nie tylko wówczas, gdy odejdzie ktoś bliski z rodziny. W oswajaniu mogą pomóc Ci książki o przemijaniu dopasowane do wieku dziecka.
Siedmiolatkom, które zaczynają swoją przygodę z czytaniem, zaproponuj książkę „Sekret ponurego zamku” napisaną krótkimi zdaniami, z zastosowaniem dużej czcionki oraz zawierającą dodatkowe ćwiczenia z głoskowania. Także tematyka przypadnie do gustu pierwszoklasistom. Lokatorem tytułowego zamku jest Ponura Dama, która wyje całymi nocami i odstrasza turystów. Problem postanawia rozwiązać rezolutny Kuba, który wymyślił sposób na jej rozweselenie. W trakcie lektury okazuje się, że duchów wcale nie trzeba się bać.
Nieco starszym czytelnikom podsuń lekturę „Kto uratował jedno życie… Historia Ireny Sendlerowej”. To książka, z której dzieci dowiedzą się, że w czasie II wojny światowej osoby, takie, jak jej główna bohaterka, narażając swoje życie, ratowały innych.
Dzieciom w wieku powyżej 6 lat, które nieustannie zadają pytania, również te związane ze śmiercią, zaproponuj książkę „Sekrety zmarłych” z cyklu publikacji edukacyjnych dla dzieci „Akademia Mądrego Dziecka. Chcę wiedzieć więcej!”. Dowiedzą się z niej m.in. o tym, jakie wyobrażenie o śmierci mieli ludzie wiele lat temu, co znaleziono w grobowcu faraona Tutanchamona i jak wyglądają badania na mumii. To przykład książki o śmierci dla dzieci, która odpowie na wiele nurtujących pytań pojawiających się w głowach małych myślicieli.
Jak wspierać dziecko po śmierci bliskiej osoby?
UNICEF podkreśla, że bardzo ważne jest dbanie o zdrowie psychiczne dziecka, które utraciło bliską osobą. Należy zapewnić mu stałą opiekę wspierającego dorosłego, w miarę możliwości utrzymać rutynę dnia oraz poinformować otoczenie o zaistniałej sytuacji.
Kolegom dziecka można podsunąć książkę, która pomoże zrozumieć, co aktualnie przeżywa ich przyjaciel. W tym przypadku sprawdzi się pozycja w serii „Czytam sobie” pt. „Tajemnica zielonej butelki”, czyli wzruszająca lektura o stracie i empatii.
Choć śmierć to trudny temat, poruszaj go z dzieckiem od najmłodszych lat. Niech będzie oswojone z tym niełatwym do zrozumienia i bardzo trudnym do zaakceptowania faktem.